Doç. Dr. Tansu Açık’la ilk görüşmemizi 17 Eylül 2007’de yaptık. İlk dersimizden bugüne neler yapmışız, kısa bir dökümünü vereceğim sizlere.
* Epiktetos’un Düşünceler ve Sohbetler’ini Burhan Toprak ve Cemal Süer çevirilerinden okuduk. Epiktetos çevirisi üzerine hiçbir not bulunmuyordu Burhan Toprak çevirisinin son baskının girişinde, bunun üzerine Bilkent Kütüphanesi’nden ikinci ve altıncı basımların önsözlerini edindim. İkinci baskıda Burhan Toprak eseri A. Dacier’in Fransızca tercümesinden dilimize çevirdiğini söylüyordu. Enkheiridion’u bir defa baştan sona çevirmiş, Diatribai’den ise bir seçme yapmayı uygun bulmuştu Dacier, Türkçe çeviride bu yüzden eksik kısımlar vardı. Sonraki baskıda bu önsöz bulunmuyordu, son baskıda ise çeviriyle ilgili önceki baskılarda olan notlar da çıkarılmıştı. Bu konuyu “Burhan Toprak Epiktetos çevirisi üzerine notlar” başlığı altında genişçe ele aldım.
Biz dersimizde Arrianus’un Lucius Gellius’a yazdığı mektubu çevirdik ilk olarak. Burada Arrianus bu kitabı neden derlediğini anlatıyordu. Sonra da “Elimizde Olan ve Olmayan Şeyler Üzerine” adlı ilk bölümü çevirdik.
* İhsan Işık'ın Yazarlar Sözlüğü Bilkent referansta, buradan Burhan Toprak hakkında bilgi sahibi olduk. Yunus Emre üzerine çalışmalar yaptığını ilk kez bu kaynaktan öğrendim.
* Marcus Aurelius’un Düşünceler’ini Şadan Karadeniz çevirisinden okuduk ve Pierre Hadot’un Marcus Aurelius’la ilgili kaleme aldığı yazısında gönderme yaptığı kimi bölümleri Yunanca aslından çevirdik. Çevirirken son derece etkilendiğim bengi devinimle ilgili bir bölümü sizinle paylaşmak isterim.
“ Üç bin yıl hatta on katı bile yaşamayı umsan da, hiç kimsenin yaşamakta olduğu hayattan başka bir hayatı terk etmediğini ve de terk etmekte olduğu hayattan başka bir hayatı yaşamadığını hatırla. Şüphesiz en uzun yaşam en kısa olanla aynı yere ulaşır. Çünkü şimdiki zaman, geçen gitmekte olan gibi herkes için aynıdır. Yitirilen de bir anlıktır. Hiç kimse ne şu anı ne de geleceği terk edemez. Eğer sahip değilse, nasıl biri ondan bunu alabilir ki? O halde şu iki şeyi hatırla: birincisi, her şey ezelden beri aynıdır ve aynı döngü yinelenir ve bunun için yüzyıl ya da iki yüzyıl ya da sonsuz bir zamanda birinin aynı şeyleri görmesi fark yaratmaz; ikincisi ise, en çok yaşayanı da en erken öleni de aynı şeyi yitirmektedir. Yoksun kalınan, elden kaçırılan yalnızca şu andır, çünkü yalnız ona sahiptir insan ve insan sahip olmadığını yitiremez.”
Marcus Aurelius, 2. 14
Güncede daha önce bahsettiğim Long ve Sadley’in iki ciltlik çalışmasını incelerken karşılaşmıştım bu bölümle, çalışmalarımızda sık sık kullandığım bir kaynak oldu bu eser.
*Immanence ve transcendence kavramları üzerinde durduk. İki kavram da Pierre Hadot’un makalesinde geçiyordu, bu bağlamda Gilles Deleuze’den bahsettik ve Türkiye’de Deleuze üzerine çok değerli çalışmalar yapan ve yakın zaman önce kaybettiğimiz değerli Ulus Baker’i andık.
* Diogenes Laertios ünlü Stoacılar’dan bahseder kitabında, Philemon’un Zenon için yazdığı bir şiiri de yer verir. Şöyle çevirmiştim bu şiiri:
“bir somun ekmek, ekmeğe katık kuru incir, içeceği su.
Yeni bir felsefe yapıyor bu adam,
Açlık çekmeyi öğretiyor ve yine de çömezleri cezp ediyor.”
“Filozof Zenon’dan bile daha dayanıklı” diye bir deyim varmış o dönem, yine Diogenes’den öğrendim.
Bir başka şiir, çevirirken çok eğlendim:
“kendine yetmeyi kural olarak koydun,
kibirli zenginliği bir kenara atarak.
Zenon çatık kaşlı ulu bilge.”
“erkeklere yaraşır bir fikir buldun, öngörülü bir seçimle
annesi korkusuz özgürlüğün.
Eğer anavatanın Fenike ise, kim kıskanır,
Yunanistan’ın yazıyı aldığı Kadmos da oradan gelmedi mi?”
* Arnoldo Momigliani’nin Alien Wisdom: The Limits of Hellenization adlı kitabından 4. ve 5. makaleleri okuduk. 4. makale “The Hellenistic Discovery of Judaism” 5. makale ise “Greeks, Jews and Romans from Antiokhos III to Pompey”di. İki makale de ilk başta oldukça zorladı beni, her satırı önemliydi, genişçe bir özet hazırladıktan sonra tüm Josephus çalışmalarına yedirebildim elde ettiğim bilgileri, bundan sonra da sık sık döneceğim özellikle “Yunanlılar Musevilik’i Keşfediyor” adlı makaleye.
* Eski Ahit’in Tekvin (Yaradılış) bölümünü baştan sona, diğer kimi bölümleri de ihtiyaç duydukça okudum.
*Wikipedia’yı çalışmalarımız boyunca kullandık. Türkçe vikipedi.org adresinde Epiktetos maddesi, “Epiktitos” olarak yer alıyordu ve oldukça az bilgi verilmişti, maddeyi İngilizce wikipedia’daki Epiktetos maddesini esas alarak baştan yazdım.
* Youtube da çalışmalarımıza renk kattı. Bir Epiktetos okuması, Josephus’un İsa’yla ilgili pasajları hakkında bir tartışma ve David Roochnick’in Marcus Aurelius’la ilgili bir dersini youtube’dan izledim ve dinledim. Tansu Hoca daha önce David Roochnick’in “felsefece yaşamak” adlı dersini de içeren bir cd vermişti, Platon ve Aristoteles özelinde felsefece yaşam ve mutluluğa ulaşma anlatılıyordu konuşmada.
* Contra Apionem’in ilk 70 dizesinin çevirisini yaptık, PACE’deki açımlamayı ve Thackeray çevirisindeki notları çeviri boyunca kullandık.
* Routledge Felsefe Ansiklopedi’sinden “stoacılık” maddesini okuduk. Üstelik hem kısaltılmış (concise), hem de asıl Routledge’dan!
* Dihle’nin Cambridge History of Greek Literature adlı kitabından “Hellenism and its Philosophy” ve “Jewish Literature” adlı makalelerini okuduk.
* İskenderiyeli Philo ve çağdaşı Yahudiler’le ilgili geniş bir içeriğe sahip bir günceye de doğru anahtar kelimelerle arama yaparak ulaştım, 2003’den beri yazılar eklenen sitede Norveç'de doktora tez konusu Josephus ve Contra Apionem olan bir öğrencinin tez savunma haberi de verilmekteydi. Çalışmalarım biraz daha olgunlaştıktan sonra bu öğrenciyle de iletişime geçecek, bilgi ve görüş alışverişinde bulunacağım.
* Vladamir Propp ve masal üretecini tanıdık. Kendi masalı olsun isteyenlerin siteye girip, halk bilimci Propp’un belirlediği temalar arasından seçim yapmaları yeterli!
* Sabatino Moscati'nin "The World of the Phoenicians” adlı kitabını Türkçe çevirisinden okumaya başladık.
* Encyclopedia of Religion and Ethics, Josephus'un düşünce dünyasına girişte temel kavramlara bakabileceğimiz bir ansiklopediydi, buradan Josephus hakkında geniş bilgiye ulaştık.
* Cyrus Gordon, Yunan - Yahudi çalışmalarında son derece önemli bir araştırmacı, dilbilimci ve yazar. Matthew Arnold’dan sonra onu da tanımış olduk, özgeçmişi için de yine wikipedia’yı kullandık.
* PACE (Project on Ancient Cultural Engagement) sitesine, Tansu Hoca’nın önerisi üzerine üye olduğum stumbleupon.com sitesinden şansımın yaver gitmesiyle ulaştım. Sitede Josephus’un eserleri, özgün dili, İngilizce çevirisi geniş bir açımlamayla birlikte veriliyordu.Site biraz daha incelendiğinde karşıma projenin kendisi ve üzerine yapılan seminerler çıktı. 1999 oturumunda Joseph Sievers’in yaptığı sunum yer alıyor sitelerinde, “New Resources for the Study of Josephus”. Burada bahsedilen Uluslararası İngilizce Josephus Projesi heyecan verici, bu girişim Leiden merkezli Brill Yayımevi işbirliğiyle York Üniversitesi’nden Steve Mason öncülüğünde başlatılmış. Amaç, Josephus’un tüm eserlerini, detaylı bir açımlamayla okuyucuyla buluşturmak. Var olan çeviriler, (Thackeray, Marcus, Wikgren, Feldman) 70 yıl öncesinin diliyle piyasada. Halihazırda Josephus’un eserlerinin tümünü kapsayan ayrıntılı tarihi, arkeolojik ve filolojik bir açımlama yok. İşte bu eksiklik Mason ve kurduğu ekibin çıkış sebebi.Üzerinde çalışmayı hedeflediğim Contra Apionem, John Barclay tarafından hazırlanıyor ve oldukça ileri bir aşamada. (sunumun tarihi 1999)Proje 4 kıtadan, 8 farklı ülkeden, 10 bilim adamının eşgüdümlü çalışmasıyla yürütülüyor. Dahası farklı disiplinlerden birçok bilim adamı da projeye danışmanlık yapmakta. Bu noktada internet yoluyla bilgi paylaşımı çok önemli, ama yüzyüze görüşme ve fikir alışverişinin yerini şüphesiz doldurmuyor. Tam da bu sebeple düzenlenen seminerleri ve sunumları siteden takip edebilmemiz büyük şans.Umarım projeye ileriki yıllarda katkıda bulanacak 9. ülke de Türkiye olur.
* Josephus eserlerine başlarken pek değerli Epaphroditos’un ismini anıyordu. Epiktetos’un efendisinin adı da Epaphroditos’du. Peki Josephus’un dostu hangi Epaphroditos’du? Biri Tiberius Cladius Epaphoritus, diğeri Chaeronealı Epaphroditus. Birincisinin Epiktetos'un kimi kaynaklarca zalim, kimi kaynaklarcaysa çalışmalarını şevkle destekleyen efendisi olduğunu biliyoruz, diğeri de açımlama yazarı ve gramerci. Peki hangisi Josephus'un eserlerine adını anarak başladığı kratistos andrwn Epaphroditos? Bu konuda ilginç, kısa bir makale vardı livius.org'da.
* Matthew Arnold 1822 - 1888 yılları arasında yaşamış, şair ve eleştirmen. Edebiyat eleştirmeni olarak oldukça önemli, eleştirmenlik kariyeri “Preface on Poems”’le başlıyor 1853’de, Yunan yazınından aldığı üç ana ilkeye sıkı sıkıya bağlı, tüm yazınsal eserlerde de bu ilkelerin izini sürüyor.clearness of arrangement, rigor of development, simplicity of styleEleştirmenliği çoğu zaman şairliğinin önüne geçmiş.Dönemin anlayışı ve bakışı şüphesiz onun da üzerinde fazlasıyla etkili olmuş, makalesindeki Yahudiler'in ve Yunanlılar'ın nihai hedefi özünde aynıdır, insanın mükemmelleşmesi ve kurtuluşu (perfection ve salvation) sözlerinden anlıyoruz bunu. Salvation fazlasıyla dini çağrışımları olan bir kavram, Hıristiyanlık'ın her alanda, özellikle de düşünce alanında fazlasıyla etkili olduğu bir dönemde bu makalenin yazıldığını gözden kaçırmamalı.Kabaca şüphesiz ikisi birbirinden farklı yollarla peşine düşer nihai hedefin diyor Arnold. Hellenism’de en üstün son fikir eşya ve olayları gerçekte oldukları gibi görmek, görebilmektir: Hebraism’deki en üstün son fikir ise yönetme ve itaatdır. Yunanlı kimse bedeni ve onun arzularıyla mücadale eder, çünkü doğru düşünmeyi engelleyen tam da bunlardır, Yahudi ise yine aynı şeylerle mücadele etmektedir çünkü bunlar doğru davranmayı engellemektedir.Makaledeki asıl ilginç nokta "hebraism" sözcüğünün kullanılıyor olması, Judaism ya da Judeo Christian sözlerine alışığız, ama Hebraism? Bu söz Arnold'ın düşünce dünyasına bir hediyesi, Hellenism'le karşıtlık kurarak tanımlıyor Hebraism'i.
* Marcel Yourcenar’ın Hadrianus’un Anıları adlı kitabını okumaya başladık..
* Elif Batuman’ı Moretti eleştirisi vesilesiyle tanıdık, Stanford’da doktora öğrencisi, yazılarını daha önce verdiğim adresten okuyabilirsiniz.
* Yale Üniversitesi’inin ücretsiz derslerine ulaşabileceğimiz bir siteyle tanıştık.
* Tansu Hoca, okumakta ve incelemekte olduğumuz yazarlar hakkındaki gelişmelerden de dönem boyunca beni haberdar etti. Örneğin, Clarendon Later Ancient Philosophers serisine yeni bir kitap eklendi. Jonathan Barnes and A. A. Long editörlüğünde yürütülen seride artık Epiktetos'un Diatribai'ı da yer alıyor.
* Berkley Üniversitesi’nin sitesinden Foucault'un "The Culture of the Self" adlı konuşmasını dinledim. Pierre Hadot’nun “Philosophy as a Way of Life” adlı kitabının 7. makalesi “Reflections on the Idea of Cultivation of the Self”’i de çevirmekteyim, bu ses kayıtları destekleyici oldu çeviri sırasında.
* Tansu Hoca'yla yaptığımız son derste "editio princeps" terimi üzerinde durmuş, bir kitabın ilk basımı anlamına gelen bu söz hakkında konuşmuştuk. Wikipedia'dan editio princeps'in tanımına baktım, yalnızca tanımını değil, belli başlı antik yazarların eserlerinin ilk basım yıl, yer ve basıma hazırlayan kimselerin listesini de veriyor site okuyucuya. google'da "editio princeps+josephus" şeklinde bir arama yaptım ve
http://www.preteristarchive.com/JewishWars/editions/index.html sayfasına ulaştım. Doğru anahtar kelimelerle yapılan arama çok ilginç sonuçlar veriyor, sitede Josephus'un tüm basımları listelenmiş, linkler de cabası, üstelik Josephus'un hiç bir yerde karşılaşmadığım resimleri ve kitapların fotoğrafları da var. Farklı ülkelerde, farklı dillerde birçok kez basılmış Josephus zaten Josephus And The Printing Press: Second-Most Published Book Aside From Bible diye başlıyor sıralama.Sonuç: Doğru arama, doğru anahtar kelimelerle yapılır; doğru anahtar kelimeler de konunun içine girdikçe ve konuyu öğrendikçe bulunur. Yoğun geçen bir dönemin ardından altın değerinde bu bilgiyi bir kez daha doğrulamış oldum.
* M. C. Astour'un Hellonosemitica çalışmasını inceleyeceğiz, ancak kitabı henüz bulamadım. * Charles Freeman'ın Mısır, Yunan, Roma adlı kitabında Yahudi çalışmaları ile ilgili kaynakçayı edindik.
* Stoacılıkla ilgilenenler için bir buluşma alanından haberdar etti beni Tansu Hoca.
http://www.wku.edu/~jan.garrett/stoa/,. Kuzey Kentucky Üniversitesi'nden Jan Edward Garrett'in gözetiminde hazırlanan site Stoacılık çalışmalarında kullandığım başta gelen sitelerden biri haline geldi. İçeriği oldukça zengin olan sitede Stoacı yazarların eserlerini, günümüz Stoa tartışmalarını, araştırmalarda kullanılabilecek başka sitelerin adreslerini bulabiliyorsunuz.
